Waarom deze test?

Om vast te stellen of er sprake is van de ziekte van Cushing (het lichaam maakt te veel cortisol) of de ziekte van Addison (het lichaam maakt te weinig cortisol).

Welk materiaal?

Bloed, urine, speeksel

Wat wordt er getest?

De test bepaalt de hoeveelheid cortisol in bloed, urine of speeksel. Het hormoon cortisol wordt in de bijnieren gemaakt. Cortisol regelt de afbraak van verschillende eiwitten en de aanmaak van glucose. Het hormoon beïnvloedt verder de bloeddruk, het cholesterolgehalte en de werking van het afweersysteem. De cortisolproductie wordt beinvloed door bijvoorbeeld stress, extreme inspanning, trauma, ernstige ziekte, overgewicht of temperatuur.

Hoe wordt het materiaal verkregen?

Bloed: Een buisje bloed wordt afgenomen uit een ader aan de binnenkant van de arm, meestal in de plooi van de elleboog. Om deze ader goed te kunnen zien en voelen wordt een stuwbandje strak om de bovenarm getrokken. In de ader wordt geprikt met een holle naald waardoor het bloed in het buisje wordt gezogen. De naald wordt maar één keer gebruikt en daarna vernietigd.

24-uurs urine: Gedurende 24 uur urine wordt de urine verzameld in een speciale kunststof fles. Meestal begint het verzamelen 's ochtends nadat er voor het eerst geplast is, daarna wordt 24 uur lang alle urine die geproduceerd wordt, verzameld tot aan het tijdstip waarop de vorige dag het verzamelen is begonnen.

Speeksel: Speeksel kan thuis worden verzameld in een buisje. Meestal zal gevraagd worden speeksel te verzamelen rond 23 uur 's avonds voor het slapen gaan.

Wanneer wordt deze test gedaan?

De cortisolbepaling wordt gebruikt voor de diagnose van de ziekte van Cushing en de ziekte van Addison. Dit zijn beide ernstige aandoeningen, waarbij de bijnieren te veel cortisol (ziekte van Cushing) of juist te weinig (ziekte van Addison) produceren.

Te veel cortisol kan leiden tot verhoogde bloeddruk, overgewicht, verhoogde bloedsuiker, dunnere huid, regelmatig blauwe plekken, verlies van spierkracht en spiervolume en osteoporose. Een bol gelaat en een vetbult tussen de schouderbladen behoren tot de uiterlijke kenmerken. Bij vrouwen kan een onregelmatige menstruatie en overbeharing van het gezicht voorkomen. Bij kinderen kan het leiden tot vertraagde ontwikkeling en achterblijvende groei.

Gebrek aan cortisol kan leiden tot verschillende niet-specifieke verschijnselen zoals vermoeidheid, spierzwakte, gewichtsverlies, lage bloedruk of buikpijn. Op momenten van stress of ziekte is verhoogde aanmaak van cortisol noodzakelijk. Een gebrek aan cortisol kan dan leiden tot een zogenaamde bijniercrisis en dan is acute medische zorg nodig. Vooral in situaties van ziekte of ernstige stress zal men bij verdenking op de ziekte van Addison uit voorzorg een injectie met cortisol toedienen (Solucortef).

Ook wordt de cortisoltest gebruikt om te controleren of de productie van cortisol wordt geremd bij patiënten die worden behandeld met ontstekingsremmers op basis van synthetische corticosteroïden, zoals bijvoorbeeld prednison, dexamethason en inhalatiesteroïden.

Speeksel en urine worden voornamelijk gebruikt om een teveel aan cortisolproductie aan te tonen. In bloed kan zowel een overmaat als tekort aan cortisol worden vastgesteld. Als eenmaal een afwijkende cortisolwaarde is vastgesteld, zal een arts verder onderzoek doen om dit te bevestigen en om de oorzaak vast te stellen.

Wat betekent de uitslag?

Let op: Cortisol kan ook in µmol/L gerapporteerd worden. Dan zijn de waarden 1000 x lager ( dus 0,150 - 0,700 's ochtends).

Het cortisolgehalte in bloed is 's ochtends vroeg direct na het ontwaken het hoogst en 's avonds laag. Bij mensen die werken in onregelmatige diensten en ook ‘s nachts is het cortisolpatroon vaak ontregeld.

Bij de ziekte van Cushing is het cortisolpatroon ontregeld en wordt er te veel geproduceerd. De arts kan verschillende tests uitvoeren om te beoordelen waar de oorzaak ligt. Voor het uitsluiten van Cushing worden meestal 3 testen gedaan:

Als 1 van die 3 testen verhoogd is zal men verder onderzoek inzetten naar de ziekte van Cushing

Bij de ziekte van Addison kan de bijnier geen of niet voldoende cortisol meer produceren. Dit is echter op basis van een losse verlaagde cortisolmeting moeilijk te interpreteren. Men zal dan om de diagnose te kunnen stellen ook ACTH meten in bloed. Dit is dan sterk verhoogd. Een cortisolwaarde kleiner dan 80 nmol/L is bewijzend voor de ziekte van Addison.

Andere oorzaken van een afwijkende cortisol uitslag:

Verhoogd cortisol in bloed: o.a. stress of zware inspanning, ziekte, zwangerschap en gebruik van de anticonceptiepil. In de laatste twee gevallen is dit volstrekt normaal en geen reden tot ongerustheid. Wel zou mogelijk kunnen worden gevraagd te stoppen met de pil en het onderzoek een tijd later te herhalen.

Een verlaagd cortisol in bloed kan ook worden veroorzaakt door gebruik van ontstekingsremmers (synthetische corticosteroïden). Dit is volkomen normaal en geen reden tot ongerustheid.

Nog vragen?

De informatie over deze test komt van deskundigen uit het ziekenhuislaboratorium. Daar worden dagelijks vele honderden testen uitgevoerd. Laboratoriumspecialisten zorgen er voor dat dit op een veilige en juiste manier gebeurt. Zij adviseren de dokter bij afwijkende uitslagen en ingewikkelde problemen.