ACTH
Waarom deze test?
Om ziekten of tumoren op te sporen die te maken hebben met een te hoog of te laag cortisolgehalte bijvoorbeeld het syndroom van Cushing, de ziekte van Cushing, de ziekte van Addison of tumoren in bijnier of hypofyse.
Welk materiaal?
Bloed
Wat wordt er getest?
De ACTH-test meet de hoeveelheid adrenocorticotroop hormoon (ACTH) in het bloed. ACTH is een hormoon dat aangemaakt wordt door de hypofyse, een belangrijke klier in de hersenen voor de hormoonproductie. De hormonen werken in op organen, weefsels en andere klieren en spelen een rol bij de regulatie van tal van systemen door het gehele lichaam.
De hypofyse maakt het hormoon ACTH en scheidt het uit om de productie van cortisol in de bijnieren (kleine organen die zich boven de nieren bevinden) te stimuleren. Cortisol is belangrijk voor de regulatie van de stofwisseling (glucose, eiwit en vetten), onderdrukking van de immuunrespons en het behouden van een goede bloeddruk.
Normaal gesproken neemt de productie van ACTH toe als er te weinig cortisol aanwezig is en neemt de productie van ACTH af als er te veel cortisol is.
Hoe wordt het materiaal verkregen?
Een buisje bloed wordt afgenomen uit een ader aan de binnenkant van de arm, meestal in de plooi van de elleboog. Om deze ader goed te kunnen zien en voelen wordt een stuwbandje strak om de bovenarm getrokken. In de ader wordt geprikt met een holle naald waardoor het bloed in het buisje wordt gezogen. De naald wordt maar één keer gebruikt en daarna vernietigd.
Wanneer wordt deze test gedaan?
De hoeveelheid ACTH in het bloed wordt gemeten om ziekten op te sporen of uit te sluiten die gepaard gaan met te veel of te weinig cortisol in het lichaam en het beloop ervan te volgen. Het gaat om de volgende ziekten:
Ziekte van Cushing: te veel cortisol door een ACTH-producerende tumor in de hypofyse (meestal een goedaardige tumor) Syndroom van Cushing: klachten veroorzaakt door een verhoogde blootstelling aan cortisol. In tegenstelling tot de ziekte van Cushing, wordt het syndroom van Cushing veroorzaakt door een bijniertumor, een goedaardige bijniervergroting, het gebruik van steroïd medicatie of door een ACTH-producerende tumor buiten de hypofyse (bijvoorbeeld in de longen). De ziekte van Addison, primaire bijnierschors insufficiëntie: verlaagde cortisolproductie door schade aan de bijnier. Secundaire bijnierschors insufficiëntie: verlaagde cortisolproductie door hypofyseschade. Hypopituïtarisme: hypofyse disfunctie of hypofyseschade die leidt tot een afgenomen (of afwezige) hormoonproductie door de hypofyse – waaronder de ACTH-productie.Naast het meten van "losse" ACTH waarden kan de arts ook een ACTH stimulatietest laten uitvoeren. Met deze test wordt er kunstmatig ACTH aan de patiënt gegeven. Dit kunstmatige ACTH stimuleert de bijnier tot produktie en afgifte van cortisol. Indien de bijnier niet reageert op het kunstmatige ACTH wordt er geen cortisol afgegegeven door de bijnier. Daardoor weet de arts dat de bijnier geen cortisol meer kan aanmaken en wordt er gesproken over een primaire bijnierschors insufficiëntie. De patiënt zal dan cortisol voorgeschreven krijgen, omdat cortisol van groot belang is voor veel lichaamsfuncties.
Wat betekent de uitslag?
De normale fysiologische reactie van ACTH is tegengesteld aan die van cortisol. Door zowel ACTH als cortisol te meten kan onderscheid gemaakt worden tussen sommige van deze ziekten.
Interpretatie van ACTH en cortisoluitslagen ZiekteCortisolACTH Ziekte van Cushing Hoog Hoog Bijnier tumor Hoog Laag “Ectopisch” ACTH (ACTH gemaakt door een tumor buiten de hypofyse) Hoog Hoog Ziekte van Addison Laag Hoog Hypopituïtarisme Laag LaagDe interpretatie van de resultaten kan erg complex zijn. De hoeveelheden ACTH en cortisol variëren gedurende de dag. Normaal gesproken is de hoeveelheid ACTH 's morgens het hoogst en 's nachts het laagst. Het stimuleert de productie van cortisol, waardoor cortisol hetzelfde patroon volgt. Hierdoor stijgt cortisol nadat ACTH steeg. Het laagste cortisolniveau wordt laat in de avond bereikt. Ziekten die de productie van ACTH en cortisol beïnvloeden, verstoren dit dagelijkse ritme.
Nog vragen?
De informatie over deze test komt van deskundigen uit het ziekenhuislaboratorium. Daar worden dagelijks vele honderden testen uitgevoerd. Laboratoriumspecialisten zorgen er voor dat dit op een veilige en juiste manier gebeurt. Zij adviseren de dokter bij afwijkende uitslagen en ingewikkelde problemen.
Heeft u naar aanleiding van deze informatie nog een vraag?
Stel deze dan aan een klinisch chemicus.
Heeft u als KC naar aanleiding van deze informatie nog een aanvulling?
Geef deze dan door aan de webredactie.